شهروند کسی است که در برابر حکمروایان شهری هم “حق” دارد و هم “تکلیف”؛ یعنی هم باید “وظایفی” را در مقابل آنها انجام دهد و هم باید از آنها ” انتظاراتی” داشته باشد. مدیران شهری می توانند با جلب مشارکت مردم بر توانایی های مدیریت شهری بیفزایند؛ بنابراین در بحث مدیریت شهری می توان به نقش مسئولین شهری در کشاندن شهروندان به سوی کنش های مشارکتی اشاره نمود.
حقوق شهروندی مجموعه ای از وظایف و حقوقی است که در یک ارتباط متقابل شکل می گیرد و مطالعات نشان می دهد در تحقق واژه شهروندی و آگاه سازی مردم همچنین بحث حقوق شهروندی، آموزش نقش انکارناپذیری دارد. ضمن اینکه مورد اخیر در تمامی مجامع بین المللی پذیرفته شده و به صورت اصل درآمده است.
آموزش در سطح جامعه شهری، شهروندان را به ابزار دانش و درک مهارتها، نگرشها، ارزشها و گرایش ها مجهز ساخته و آنها را قادر می سازد تا مشارکتی فعالانه و معقول در سطح جامعه شهری به عهده بگیرند؛ این آموزش ها معمولا با سه هدف کلی انجام می گیرد:
آموزش درباره شهروندی، آموزش به منظور شهروندی و آموزش از طریق شهروندی
مشارکت دارای دو بعد فعال (Active) و غیرفعال (Passive) است؛ مشارکت فعال حق و شهروندان و مشارکت غیر فعال وظیفه ایشان تلقی می شود. روند بلوغ فرهنگ شهرنشینی در این پیوستار شکل می گیرد. در جامعه نیز هنگامی که مردم مشارکت جو و دولت مشارکت پذیر باشند شرایط انفعالی به وجود می آید.
مشارکت جویی و وارد کردن مردم به عرصه، نقش فعال دولت و مشارکت پذیری، نقش انفعالی دولت و حاکمیت است. منظور از شهروند فعال کسی است که مشارکت را حق خود و خویش را دارای اختیار می داند و در مقابل شهروند منفعل باید ملزم به انجام تکالیف و وظایف خویش شود.در بحث مشارکت غیرفعال، هنجارسازی برای رعایت قانون کارگشاست.
در نهایت باید اذعان داشت شهر هنگامی از ساختارهای کالبدی آجری و سیمانی فراتر می رود و هویت واقعی خود را می یابد که از شهروندان تشکیل شود. هویت شهروندی به عنوان نوعی هویت اکتسابی در تعامل میان شهروندان و سازمانهای مرتبط شکل می گیرد و هر دو طرف این تعامل دارای حقوق و تکالیفی هستند که بدون پایبندی به آن نمی توان انتظار تحقق جامعه ای اصولی را داشت.
در این بین آگاهی از حقوق شهروندی در عصر حاضر به عنوان یک نیاز اساسی برای تمام ملت ها در آمده است. گرایش دولت های دموکراتیک و ملتها به سوی شناخت مردم از حقوق اجتماعی و شهروندی خود، بدون برنامه ریزی و خود به خود رشد نکرده بلکه نوعی احساس نیاز جوامع نوین را به سوی درک این آگاهی ها سوق داده است که به شرح زیر است:
بهره گیری از تنوع وسیعی از مشارکت بین بخش های دولتی و غیردولتی به منظور دستیابی به اهداف پیش بینی شده.
تسهیل ارتباطات در میان تمامی سطوح.
ظرفیت سازی در میان تمامی بازیگران شهری جهت مشارکت در تصمیم گیری و فرایندهای توسعه شهری.
تشویق به مشارکت در جامعه مدنی.
دکتر مصطفی عباسی – حقوقدان
