مهاجرت، پدیده ای است که موجب می شود برخی افراد از مکانی به مکان دیگر، منتقل شوند به امید آن که از ترس هایی که در زندگی با آن روبرو هستند، کاستی هایی که دارند، نجات یافته و بتوانند به امکانات بهتری در سطح مختلف، دست یابند و به آرزوهای خود برسند. مهاجرت، بخشی از زندگی هر فرد است که احتمال دارد به دلایل مختلفی اتفاق بیافتد و مسیر حیاتش را دستخوش تغییرات مثبت یا منفی سازد.
بعضی از این دلایل عبارتند از:
۱ـ وقوع درگیری های بزرگ، دامنه دار و طولانی مدت میان کشورها که ساکنان آن ها برای حفظ جان خویش ناگزیر شوند وطن شان را ترک نمایند که نمونه آن در کشور سوریه و یمن روی داده و هزاران تن از ساکنان آنجا را آواره و راهی کشورهای دیگر نموده است.
۲ـ شدت گرفتن اختلافات میان اقوام، پیروان ادیان و مذاهب و طرفداران مکاتب سیاسی در درون یک کشور، به گونه ای که پادرمیانی کشورهای دوست یا بزرگان آن منطقه، فایده ای نداشته باشد که به عنوان مثال می توان از گروهک های القاعده و داعش در افغانستان، عراق و سوریه نام برد که به بهانه ارایه قرائت جدیدی از اسلام، به جنایات هولناکی دست یازیدند تا ضمن ایجاد کشمکش های دایمی میان مذاهب، شأن و ابهت این دین الهی را در سطح جهان، تنزل دهند.
۳ـ شیوع امراض گوناگون و ترس از شیوع آن ها در سطوح گسترده تر که به سبب فراگیری بیش از حد و سرعت انتقال و عدم وجود ابزارهای پیشگیری یا دفع آن ها، قابل جلوگیری نباشد که باز هم بهترین مثال برای این مسئله، کشور جنگ زده و مظلوم یمن می باشد.
۴ـ وقوع پدیده خشکسالی و کاهش نزول باران های مؤثر که موجب نابودی کشاورزی در منطقه، کشور یا استان شود به شکلی که آینده مناسبی نیز برای حل مشکلات موجود، قابل تصور نباشد همانند قحطی هایی که در بسیاری از ممالک آفریقایی روی داده و می دهد.
۴ـ کودتاهای نظامی و تسویه حساب های شخصی و گروهی که امنیت اجتماعی شهروندان را به نحوی نابود کند که ادامه زندگی افراد در آن مرز و بوم، امکان پذیر نباشد.
۵ـ حملات دولت های خارجی برای تصرف یک کشور و از پای درآوردن نظام سیاسی آن، همانند کاری که دولت آمریکا در کشور افغانستان و عراق، انجام داد.
۶ـ جستجو برای یافتن جایی بهتر برای زندگی، بر اساس آموزه های اعتقادی، سیاسی، فرهنگی، علمی و اقتصادی افراد و گروهها که آنان را به سوی مهاجرت به کشورهای هدف که تصور می کنند امکانات زندگی و شرایط پیشرفت در آنجا بهتر خواهد بود، سوق می دهد.
اینک در زمان ما، علاوه بر وجود فاکتورهای یاد شده که هرکدامشان نمونه های تاریخی نیز دارند، مسئله خشکسالی، یکی از عوامل بسیار جدی است که روی کمیت و کیفیت زندگی مردم، اثر مستقیم دارد.
دسترسی آسان به آب شیرین، جهت مصارف شخصی و نیز رونق کشاورزی، امری است که بشر از دیرباز به دنبال آن بوده و جنگ های آینده نیز تحت تأثیر همین مسئله، روی خواهد داد.
با توجه به پیشرفت های چشمگیر تکنولوژی در عصر حاضر و تولید برق از نیروی باد، خورشید، اقیانوس، انرژی هسته ای و…، ماده باارزشی به نام نفت، کم کم جایگاه خود را از دست داده و مقام خویش را به مهمترین ماده روی زمین به نام آب شیرین می دهد.
اینک به سبب نابودی جنگل ها و مراتع، گرم شدن هوای زمین، ذوب شدن سریعتر یخ های قطبی در شمال و جنوب کره خاکی، پدید آمدن توفان های سهمگین، سیلاب های بنیان کن، ریزگردها و دهها مسئله دیگر، کره خاکی محل زندگی ما، دستخوش حوادثی است که برخی از آن ها از قبل، قابل پیش بینی بوده و بعضی دیگر، همچنان با عنوان غیرمنتظره، موجب شگفتی آدمیان در آینده ای نه چندان دور خواهد شد.
ایران و کشورهای حاشیه دریای خزر نیز از این قاعده، مستثنی نیستند. در نتیجه باید هم پیامدهای آن ها را تحمل کنند و هم برای یافتن راه چاره، آمادگی بیشتر و بهتری را تدارک ببینند.
خزر به عنوان بزرگترین دریاچه بسته جهان، به موازات اهمیت استراتژیکی که برای کشورهای ایران، روسیه، آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان دارد، به همان نسبت، در معرض انواع خطرات زیست محیطی نیز هست که به دلیل غفلت کشورهای مذکور از انجام وظایف خویش، ممکن است امتیازات آن به آسیب های جدی، تبدیل شود.
در کشور ما نیز به دلیل خشکسالی چندین ساله در مناطق شرقی، مرکزی، جنوبی و تداوم آن، آهسته آهسته مهاجرت درون کشوری، به سوی استان های ساحلی دریای خزر ـ گیلان، مازندران و گلستان ـ سیر صعودی یافته است.
به یقین می توان ادعا کرد که این جابجایی جمعیتی به همراه فرهنگ های گوناگون و گویش های متفاوت، به مرور زمان، مشکلاتی را برای استان های مذکور در زمینه فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، مذهبی و نیز بافت قومی، پدید خواهد آورد که عبارتند از: افزایش جمعیت سالمند، بیکاری، سرعت فرسایش و آلودگی خاک و تبدیل شدن جنگل ها به مزارع، باغات، ویلاها و املاک شخصی، کاهش تولیدات کشاورزی به دلیل تغییر کاربری مزارع و کوچک شدن آن ها، تغییر سبک زندگی و آداب و رسوم محلی، گرایش به زندگی شهری و…
حال اگر به مسایل بالا، به شکل کارشناسی، توجه شده و برای دراز مدت، برنامه ریزی های اصولی و برخوردار از محاسبات دقیق با توجه به واقعیت های میدانی و تجربیات پیشینیان، صورت گیرد می توان از این تغییر جمعیتی، به نحو مطلوب و شایسته بهره برداری نمود و مهاجرت را به یک پدیده مفید و سازنده، تبدیل نمود.
سید عبدالباقی اسحاقی
