بررسی حقوق کودکان کار و وظایف والدین و دولت در پرتو نظام حقوقی ایران و اسناد بین المللی

(قسمت دوازدهم و پایانی)

 نتیجه گیری و پیشنهادات

یا توجه به مطالب مطروحه در این  تحقیق می توان گفت بنا بر تعاریفی که گذشت ، کودکان کار به کودکانی اطلاق می شود که در فاصله سنی ۵ تا ۱۸ سال به کار می پردازند. هرچند با توجه به قوانین کشورهای مختلف تعریف کودک و حداقل سن اشتغال به کار متفاوت است.علاوه براین وجه ممیزه کار کودکان، آن است که کار کودک ،کاری است که از نظر جسمی و روحی برای چنین افرادی دارای زیان های فراوانی دارند. با تبرق در ﺁمارهای مربوط به میزان کودکان کارگر این حقیقت روشن می شود که هیچ گونه ﺁمار واقعی و قابل قبولی برای مشخص کردن تعداد دقیق این گونه اطفال در کشورها وجود ندارد. تعارض های گسترده و باور نکردنی میان داده های ﺁماری سازمانهای دولتی با سایر ارقام و آمارهای ارائه شده از سوی نهادهای دیگر نشانگر عدم توجه دولتها در تعیین میزان دقیق کودکان ﺁسیب دیده در سطح کشورها است که خود بیانگر عدم تلاش واقعی و هدفمند دولتها در زمینه حذف و الغای کار کودک در سطح جامعه است. در کنار این بی توجهی، وخامت اوضاع اقتصادی و افزایش بی رویه نرخ تورم و افزایش بیکاری در جامعه مجموعه عواملی هستند که منجر به کاهش درآمد خانوارها و در نتیجه افزایش تعداد کودکان در جستجوی کار شده است. حقوق کار ایران ضمن اعلام ممنوعیت به کارگیری افراد زیر ۱۵ سال ،برای افراد بین سن ۱۵ تا ۱۸ سال هم شرایط ویژه ای را مقرر داشته است که از آن جمله می توان به ساعات کار خاص،کارآموزی،ممنوعیت اضافه کاری و کار در شب و لزوم معاینات پزشکی اشاره نمود.

از جهت نقش دولت در حقوق مربوط به کودکان کار می توان گفت دولت علاوه بر تدوین مقررات قانونی در زمینه کودکان کار مهمترین وظیفه اش ایجاد حق هویت برای کودکان، ایجاد حقوق اجتماعی و فرهنگی است. اما در عمل شاهد چنین سیاست هایی نیستیم. پرداخت مالی، برای مشوق تحصیلی، برای تحصیل کودکان از راه حل هایی است که با کمک آموزش و پرورش امکان پذیر است. ناگفته نماند که حلقه اولیه هر جامعه ای خانواده می باشد و نقش والدین در احقاق حقوق مربوط به کودکان کار نقش اساسی می باشد سازگاری و تطابق خانواده با ساختارها و شیوه های درست زندگی و بهره مندی از  الگوهای تربیتی سالم، همچنین نگهداری و تربیت از کودک با توجه ‌به مسئلۀ حفظ تربیت و پرورش کودک و رسیدگی به امور معنوی و مادی کودک می تواند آمار  کودک کار را  به حداقل برساند.

در جامعه بین المللی نیز با تاسیس سازمان بین المللی کار پس از پایان جنگ جهانی اول، تدوین مقررات بین المللی کار رنگ واقعی تری به خود گرفت و در وهله اول به فوری ترین نیازها و خواسته های کارگران پاسخ گفته شد. در زمینه کار کودک علاوه بر اسناد عام حقوق بشری از جمله مهمترین آن کنوانسیون حقوق کودک اسناد تخصصی بین المللی در سازمان بین المللی کار با تصویب مقاوله نامه های حداقل سن کار و بدترین اشکال کار نزدیکترین گام به اصول مندرج در سندی خواهد بود که در دستور کار کنفرانس  بین المللی کار قرار دارد.

مقاوله نامه حداقل سن اشتغال ضمن آنکه از دولت  می خواهد سیاست منسجم و مشخصی در موضوع حداقل سن شروع به کار داشته باشند به واقعیت های موجود در کشورهای مختلف هم توجه دارد  اجازه می دهد که کشورهای ملحق شونده به مقاوله نامه با توجه به شرایط خود، استثنا و معافیت هایی را پیش بینی نمایند تا به این ترتیب اصل مهم و بنیادی خودداری از به کارگیری کودکان بتوانند به تدریج پایدار شود. همچنین در مقاوله نامه شماره ۱۸۲  بدترین اشکال کار کودک به لزوم تصویب اسناد جدید به‌منظور ممنوعیت و محو بدترین اشکال کار کودک‌، به‌عنوان اولویت عمده برای اقدام ملی و بین‌المللی‌، مشتمل بر همکاری و مساعدت بین‌المللی برای تکمیل مقاوله‌نامه وتوصیه‌نامه حداقل سن اشتغال مصوب ۱۹۷۳میلادی به‌ منظور ورود به‌کار که همچنان جزو اسناد بنیادی در زمینه کار کودک ، تاکید ویژه شد

در تطبیق با حقوق ایران هرچند نظام حقوقی ایران آن چنان که از یک نظام مطلوب و کامل انتظار می رود از تمامی ظرفیت ها استفاده نکرده اما در مجموع تا حدودی توانسته است خود را با استاندارد های بین المللی هماهنگ ساز.از جمله معیار حداقل سن اشتغال به کار که مطابق کنوانسیون حداقل سن سازمان بین المللی کار سن ۱۵ سال را پیش بینی کرده است.اما در این راه هنوز قدم های برداشته نشده ی زیادی وجود دارند که با توجه به توانایی و ظرفیت جامعه ی ایرانی ، گام نهادن در مسیر پیشرفت و ارتقای کارآمدی مقررات حقوقی جمهوری اسلامی ایران، امری دست یافتنی و قابل انتظار است. با توجه به نقشی که اسناد عام خاص بین المللی برای دولت ها در نظر گرفته و در این مواد بدان تصریح نموده است، دولت های عضو کنوانسیون قادر نخواهند بود با تمسک به این بهانه که مسائل مربوط به کودکان در حیطه روابط خصوصی والدین است، از انجام تکالیف خود سرباز زنند، بلکه در موارد خاصی مکلف به دخالت در روابط والدین با کودک در جهت تأمین امنیت و سلامت کودک هستند. دولت های عضو ملزم هستند که جهت ایفای مسؤولیت والدین، مساعدت های مقتضی و حمایت های قانونی را انجام دهند که از جمله شامل مساعدت به والدین جهت فراهم نمودن شرایط ضروری زندگی برای پیشرفت کودک و تضمین حمایت و مراقبت لازم از کودکان است.

پیشنهادات

با توجه به مطالب ذکر شده پیشنهاد می گردد:

۱-برای اجرایی کردن جدی مقاوله نامه ها سازمان بین المللی کار می توان به: آگاهی بیشتر از استانداردهای بین المللی کار، قوانین و مقررات ، سیاستهای آموزشی ، رویه های عملی و رصد دقیق تر زنجیره های منابع ، مقررات محلی مبتنی بر «فهرست کار پر خطر» انجمنهای فعال کارگری حتی در مناطق روستای ، و بیشتر از همه رشد حس جهانی که دیگر وجود کودکان شاغل در کار پر خطر نمی تواند در جامعه جهانی و مدرن قابل تحمل باشد. می توانند موثر باشند.

۲-ایجاد یک صندوق و سازمان ویژه برای جایگزین کردن تدریجی اما با گامهای بلند و سریع،نیروی کار بزرگسالان به جای کودکان.

 3- ایجاد و توسعه مراکز اصلاحی و تربیتی: تشویق بخش خصوصی برای ایجاد مؤسسات اصلاحی و تربیتی و نگهداری با اعطاء وام‌های بدون بهره ، حمایت از مراکز موجود دولتی ، توسعه مراکز عمومی ، می‌تواند موجب شود که کار کودک لغو و حقوق ناشی از آن حفظ گردد.

منابع و ماخذ

۱-فارسی

الف-کتب

1. اسدی، محمد، (۱۳۸۷)، درسنامه حقوق خانواده، تهران، انتشارات کاورر، چاپ دوم
2. بویدن، جو. مایزر، ویلیام (۱۳۷۹) بررسی روش­های گوناگون مبارزه با کار کودکان ، (موردی از کشورهای درحال توسعه) ،مترجم سام هدا ، تهران ، انتشارات وزارت کار
3. حسینی، سید حسن، (۱۳۹۲)، مجموعه تحلیل های آسیب های اجتماعی در ایران: کودکان کار و خیابان، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سوم
4. دنکل،کپل، ویتور یودی مارتینو، (۱۳۸۷)، خشونت در کار، تهران، نشر معاونت فرهنگی و امور بین الملل وزارت کار و امور اجتماعی
5. دهخدا، علی اکبر،(۱۳۸۶)، فرهنگ لغت، تهران ، انتشارات امیر کبیر
6. ریالپ ، ویلیام ( ۱۳۹۱)، کودکان و کار خطرناک ، مجموعه کارهای تحقیقاتی پیرامون کودکان کار ، ترجمه علی تطهیری ،انتشارات سازمان جهانی کار
7. شاکریان، شاهرخ، فقیری، شکوه، منتصر اسدی ، فاطمه (۱۳۸۹)، مجموعه کنوانسیون های بین المللی ،تهران، اداره کل قوانین و مقررات کشور ، چاپ سوم
8. شعبانی، اسدالله (۱۳۸۹)، وضعیت کودکان جهان (سلسله مقالات تحقیقی یونسکو)،تهران، انتشارات خانه فرهنگی خردسالان
9. شفیع پور، زهرا، (۱۳۹۰)، سهل انگاری و سوء رفتار با کودک، تهران، نشر سالمی
10. شیروانی،علی، (۱۳۸۵)، ترجمه و تبیین شرح اللمعه ، قم ، انتشارات دارالعلم، چاپ ششم
11. صفایی، حسین،(۱۳۹۴)، دوره مقدماتی حقوق (اشخاص و اموال) تهران، نشر میزان چاپ دهم
12. عبادی، شیرین (۱۳۸۰)،  حقوق کودک، تهران،انتشارت نو اندیشان ، چاپ دوم
13. عبادی، شیرین (۱۳۸۶)، تاریخچه و اسناد حقوق بشر در ایران، تهران، انتشارات روشنگران و مطالعات زنان
14. عراقی، عزت­اله(۱۳۹۲)، حقوق کار ، موسسه چاپ  انتشارات دانشگاه تهران
15. فروز، غلامعلی(۱۳۸۴)، مباحثی در روانشناسی و تربیت کودکان و نوجوانان، انتشارات انجمن اولیاء و مربیان جمهوری اسلامی ایران، چاپ پنجم
16. کاتوزیان، ناصر(۱۳۷۸)، قانون مدنی در نظم حقوق کنونی،  تهران ، نشر دادگستر، چاپ سوم
17. گدار، فیلیپ (۱۳۹۱)، در ستایش تن‌آسانی، ترجمه بهروز صفدری،تهران، نشر ورجاوند،چاپ اول
18. گرجی، ابوالقاسم، (۱۳۹۳)، بررسی تطبیقی حقوق خانواده، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ چهارم
19. محلاتی، شهربانو، (۱۳۸۸)، کار کودکان، فم ، انتشارات ساعد، چاپ اول
20. مرادیان، علی (۱۳۹۱) سازمان بین المللی کار، تهران، انتشارات دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی
21. مصفا، نسرین و همکاران،(۱۳۹۲)، کنوانسیون حقوق کودک و بهره­وری از آن در حقوق داخلی ایران ،تهران، انتشارات بهنامی ، چاپ اول
22. معمارزاده، قدرت­اله،(۱۳۸۴)، واقعیتهای اساسی درباره سازمان ملل متحد، تهران، انتشارات کتابسرا
23. معین، محمد،(۱۳۹۰)، فرهنگ معین،تهران، نشر آموت ، چاپ بیستم
24. ملکی، حسن، (۱۳۸۸)، آشنایی با حقوق کودکان، تهران، نشر آبیژ، چاپ اول
25. موحدیان، غلامرضا،(۱۳۹۴)،  حقوق کار ، تهران انتشارات فکر سازان، چاپ دوم
26. موسوی خمینی، روح الله، (۱۳۸۰)، رساله توضیح المسائل، تهران، انتشارات وزارت ارشاد اسلامی
27. مهرپور، حسین(۱۳۷۷)، نظام بین­المللی حقوق بشر،تهران، انتشارات اطلاعات،چاپ اول
28. ناصرزاده، هوشنگ(۱۳۸۶)، اعلامیه حقوق بشر، جهاد دانشگاهی، چاپ سوم
29. نوری، مسعود،(۱۳۹۰) (پروتکل الحاقی به پیمان­نامه حقوق کودک درباره فروش کودکان ، فحشا و هرزه­نگاری کودکان و بررسی الحاق ایران به آن)، مجموعه مقالات همایش حقوق کودک، انتشارات دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، چاپ اول.
30. وزیری، مجید،(۱۳۹۴)، حقوق متقابل کودک و ولی در اسلام، تهران، انتشارات امیر کبیر، چاپ سوم

ب – مقاله

1. بلنشارد، فرانسیس (۱۳۷۵)، حمایت از کودکان کارگر و لغو کار کودک ، ترجمه جواد الله وردی زاده ، پیام عدالت ، شماره ۲
2. پروشات، مهر،(۱۳۷۲)، روسیه چه بود ؟ روسیه چه شد ؟، ماهنامه کهکشان ، شماره ۳۵ ، اسفند ۱۳۷۲
3. پهلوان، چنگیز ،(۱۳۷۹)، جهانی شدن فرهنگ ، مجله اندیشه و جامعه ، شماره ۹
4. پهلوان، چنگیز(۱۳۷۸)، جهانی شدن فرهنگ ، ماهنامه اندیشه و جامعه ، شماره ۹
5. تولائی بیگلریان، حسین (۱۳۸۷)، رابطه کار کودک با توسعه و رفاه اجتماعی ، فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی ، سال نهم ، شماره ۳۵
6. حافظیان، محمد حسین (۱۳۸۶)، کار کودکان ، ماهانمه کار و جامعه ، شماره ۲۳
7. رهرو خواجه، احمد (۱۳۸۲)، دنیای کودکان در یک نگاه ،مجله اصلاح و تربیت ، شماره ۱۵،
8. رئیس دانا، فریبرز،(۱۳۸۲)، واکاوی کار کودکان ، فصلنامه رفاه اجتماعی شماره ۷
9. سعیدی فر، محمود،(۱۳۸۸)، کودکان رنج کار، مجله اندیشه و جامعه، شماره ۱۲
10. شمس مستوفی، شهریار،(۱۳۸۲) کودکان کار و کودکان خیابان ، ماهنامه اندیشه و جامعه ، شماره ۱۱
11. شمس، مستوفی ، شهریار،(۱۳۸۶) عنوان مقاله «کودکان خیابانی» ، مجله اندیشه و جامعه ، ۱۳۸۶، شماره ، ۷
12. عبدالهی، منصور(۱۳۸۴)، کار کودک و کار شایسته، نشریه اقتصاد، کار و جامعه، شماره ۶۲
13. عراقی، عزت الله(۱۳۸۴)، الحاق به مقاوله نامه های حقوق بنیادین کار، ماهنامه کار و جامعه، شماره ۱۳
14. عراقی، عزت الله(۱۳۸۴)، تحول حقوق بین الملل کار ، مجله کار و جامعه ، شماره ۶۲
15. عرفانی، محمود،(۱۳۸۸)، حمایت اقتصادی و قضایی کودک به هنگام طلاق و جدایی والدین در حقوق ایران و کنوانسیون ۱۹۸۹ ، مجله حقوق و اجتماع، سال دوم، شماره ۳۴
16. عظیم زاده اردبیلی، فائزه،(۱۳۸۲)، پدیده کودکان خیابانی و راهکارهای مقابله با آن، فصلنامه فقه و حقوق ندای صادق، شماره ۳۲
17. غفاری فارسانی، بهنام،(۱۳۷۸)، نگاهی به کنوانسیون بدترین اشکال کار کودک ، فصلنامه حقوق ، دانشکده حقوق و علوم سیاسی ، دوره ۳۸ ، شماره ۲
18. فراز، آرش، (۱۳۸۳) (آسیب­شناسی کار کودک در ایران با رویکرد به مقاوله­نامه شماره ۱۸۳ ILO) ، مقاوله ارائه شده به دفتر همایش ملی کار
19. ماهنامه اندیشه و جامعه ، بخش رویداد شهریور سال۱۳۷۸، شماره ۵
20. ماهنامه کار و جامعه ،شماره ۲۳ ، مقاله ؛ کار کودکان ، درباره وضعیت کودکان جهان در ۱۹۹۷
21. موسوی، سید فضل الله، رهوری، کتایون، (۱۳۸۳)، بررسی تطبیقی شرایط کار زنان و نوجوانان در کشور های ژاپن ، کره ، هند ، مصر ، انگلستان و ایران ، مجله حقوقی دانشکده حقوق علوم  سیاسی ، شماره ۶
22. هاشمی، سیدمحمد،(۱۳۷۰) نگرشی بر قانون جدید کار ایران، ضمیمه مجله تحقیقات حقوقی، دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی ، شماره ۱۷
23. همتی، مجتبی، (۱۳۸۳)، کودک و کار کودک در اسناد بین المللی و قوانین داخلی ایران، ماهنامه کار و جامعه شماره ۵۳

ج- پایان نامه

1. ودیعتی، فروزنده،(۱۳۷۶)، سازمان ملل متحد ، توسعه اجتماعی و رفاه کودک ، پایان­نامه کارشناسی ارشد رشته علوم سیاسی (دانشگاه آزاد اسلامی ، واحد تهران مرکز ،

د-جزوه درسی

1. ابوالفتحی، ابوالفتح،(۱۳۹۱ )، جزوه درسی حقوق کار،مقطع کارشناسی ، دانشگاه آزاد تهران مرکز  

د- روزنامه

1. جهان اسلام از نگاه آمار، روزنامه اطلاعات یکشنبه ۱۱ دی ۱۳۹۳، شماره ۲۲۱۹۶٫
2. روزنامه رسمی شماره های : ۱۵۴۴۳- ۹/۱۲/۱۳۷۶ و ۱۵۵۱۱-۱۰/۳/۱۳۷۲٫
3. زیارتی ، فرخنده ، گزارش پانزدهنین کارگاه حمایت از  کار کودکان ، روزنامه ایران ، شماره ۲۱۶۹ ، ۲۷/۶/۱۳۹۰
4. صفایی ، محمد ، کودکان میدان سرخ ، روزنامه همشهری ، شماره ۲۹۶۱ ، ۳/۰۵/۱۳۹۰
5. کازآلیانز ، ادوارد ، گسترده ترین نسل کودکان خیابانی ، روزنامه همشهری ، شماره ۳۸۹۰ ، ۲۰/۵/۱۳۸۹
6. هاشمی ، اکبر ، کودکان در خطرند ، روزنامه همشهری ، شماره ۲۷۶۷ ، ۱۹/۹/۱۳۸۸

۲- انگلیسی

1. Rise, Richard (1997) , The Convention On The Rights Of The Child, The State Of The World S Children , Unicef.
2. Vandenberg, Paul,(2007) Eliminating Child Labour Guides For Employers, Bureau For Employers’ Activities, International Labour Office And The International Organisation Of Employers (IOE)

طوبی پارسی – کارشناس ارشد حقوق خصوصی

Gmail : toubaparsi@gmail.comوEmail : touba.parsi@yahoo.com