تغییرات اقلیمی و به ویژه گرمایش جهانی که ناشی از فعالیت‌های انسانی است، در سالهای اخیر صدمات جبران‌ناپذیری را به بسیاری از مناطق جهان وارد نموده و طبیعی است که ایران و گیلان هم از این قاعده مستثنی نباشد.
به گزارش باز باران خبر و به نقل از روابط عمومی آب منطقه ای گیلان؛ مجید عبادی فر، رییس گروه تلفیق و بیلان دفتر مطالعات پایه منابع آب در این گفتگو اظهار داشت؛ استفاده بیش از حد انسان از طبیعت، مصرف سوختهای فسیلی و افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای به ویژه دی اکسیدکربن که ناشی از افزایش فعالیت‌های صنعتی است، سبب بالا رفتن دمای سطح زمین و اتمسفر مجاور آن گردیده که این تغییرات همان گرمایش جهانی است. اگرچه گرمایش جهانی خطر وقوع خشکسالی به ویژه در مناطق دور از اقیانوسها را افزایش میدهد، اما به عقیده دانشمندان این پدیده میتواند در برخی از مناطق دیگر منجر به افزایش میزان بارشها گردد.
وی اشاره کرد؛ اگرچه تغییرات اقلیمی یکی از عوامل مهم تشدید رگبارها به شمار میرود و نمیتوان نقش آن را در وقوع سیلابهای شدید نادیده گرفته و به راحتی انکار نمود، اما ارتباط مستقیم و قطعی این پدیده با بروز هرگونه سیلاب را نیز نمیتوان قطعی دانسته و آن را به تنهایی عامل اصلی وقوع تمام سیلابهای مخرب در نظر گرفت. از آنجایی که امروزه با دخالتهای بی رویه انسان در طبیعت، احتمال وقوع سیلابها نیز افزایش یافته و در بسیاری از مناطق کشور که پیشتر سیلخیز نبوده طغیانهای بزرگی مشاهده می‌شود؛ لذا توجه کافی به نقش عوامل زمینی و انسانی در تشدید سیلابها بیش از سایر موارد اهمیت مییابد.
رییس گروه تلفیق و بیلان دفتر مطالعات پایه منابع آب گیلان تصریح نمود؛ استان گیلان که پربارانترین استان کشور و عنوان سرزمین باران های نقره ای را به خود اختصاص داده است، کم و بیش و در مواقعی از سال با بارشهای سیل آسا، طغیان رودخانه ها و وقوع سیلاب مواجه است که سیلاب اواخر شهریورماه سال جاری در سطح شهرستان تالش یکی از مهمترین وقایع طبیعی منطقه در طی سالهای اخیر بوده است. این سیل که در پی وقوع رگباری شدید به میزان ۲۴۰ تا ۲۸۰ میلی‌متر در مدت زمان حدود ۴ ساعت در ارتفاعات میانی حوضه های منطقه رخ داد، به دلیل به بار آوردن خسارات سنگین در مناطق شهری و روستایی، ابعاد و بازتاب گستردهای داشته و در طول ۵۰ سال اخیر بی سابقه گزارش شده است.
وی افزود: طغیان رودخانه های منطقه از جمله ناورود و کرگانرود، آبگرفتگی شدید معابر و واحدهای مسکونی و تجاری واقع در حاشیه رودخانه ها، تخریب پل اصلی شهر اسالم، آسیب دیدگی پل اصلی و کمربندی شهر تالش، ایجاد خسارت به منابع طبیعی و محیط زیست (رانش زمین، تخریب گیاهان و درختان جنگلی، تلف شدن موجودات آبزی ناشی از کاهش شدید اکسیژن محلول در آب و همچنین خروج بیش از هزاران تُن خاک حاصلخیز حوضه های آبریز توسط رودخانه ها)، تخریب آسفالت جاده ها، قطع راه های ارتباطی روستایی بر اثر ریزش خاک و یا تخریب پلها، تخریب کامل و یا آسیب دیدگی واحدهای مسکونی، ایجاد خسارت به تأسیسات زیربنایی، قطع آب، برق، تلفن و گاز، آلودگی آب آشامیدنی، مسدود شدن محورهای مواصلاتی وگیرافتادن شهروندان و گردشگران و نیز خودروهای عبوری و نهایتاً تلفات انسانی و دامی از جمله پیامدهای ناگوار این سیلاب بوده است.
مجید عبادی فر در ادامه گفت: اگرچه با در نظرگرفتن رژیم بارندگی و آبدهی حوضه های آبریز منطقه، وقوع سیلابهای پاییزه از اواخر شهریور تا اواسط آبان در این مناطق امری طبیعی بوده و دور از انتظار نیست؛ لیکن تغییر الگوی بارش های منطقه در سالهای اخیر با بروز بی نظمی در توزیع زمانی بارندگی ها و همچنین افزایش شدت رگبارها، منجر به وقوع سیلابهای غیرمنتظره و شدید گردیده است. کاهش محسوس درجه حرارت هوا و بارندگی قابل توجه در اواسط مردادماه سال جاری و وقوع رگبار شدید و کم سابقه در روزهای پایانی شهریورماه سال جاری در شهرستان تالش را میتوان از جمله موارد تغییرات اقلیمی منجر به بروز خسارت در منطقه برشمرد.
وی افزود: یکی دیگر از عوامل وقوع سیلابهای شدید در منطقه، عامل زمینی و یا بلایی است که انسان بر سر خاک حوضه‌ها آورده است. مشاهدات میدانی نشان میدهد که جنگل تراشی و کاهش تراکم درختان در منطقه، منجر به از بین رفتن مقاومت خاک و بروز زمین لغزش در دامنه‌های پر شیب گردیده است. با حرکت خاک ناشی از فرسایش و زمین لغزش، غلظت رسوبات رودخانه‌ها افزایش یافته و این شرایط، قدرت تخریبی سیلاب را تشدید نموده است.
عبادی فر تأکید نمود: پُر واضح است که عدم تحقق مدیریت یکپارچه بین مدیریتهای شهری و حوضه آبریز را باید از دیگر عوامل مهم بروز اینگونه سیلابها در منطقه برشمرد. از یک طرف، عدم رعایت اصول ساخت و سازها و ضعف دستگاههای نظارتی و در نتیجه پُرخطر و غیر ایمن بودن سازهها بر دامنه تخریبهای ناشی از بروز سیلاب تأثیر گذاشته و آن را گسترش داده است و از سوی دیگر؛ محدودیت ظرفیت رودخانه‌ها و زهکش ها در برابر بارندگی های حجیم، تصرف و ساخت و سازهای غیرمجاز در حاشیه رودخانه‌ها و مراتع، قطع بی‌رویه درختان در مناطق جنگلی و عدم نظارت کافی بر بهره برداری از جنگلها، چرای بی رویه دام در مراتع، عدم اجرای طرحهای آبخیزداری و همچنین برداشت بی رویه و غیرمجاز مصالح سنگی از بستر رودخانه ها منجر به تشدید این گونه سیلابها گردیده است.
رییس گروه تلفیق و بیلان دفتر مطالعات پایه منابع آب گیلان در پایان راهکارهای ذیل را برای مدیریت سیلابهای مخرب در منطقه مطالعاتی پیشنهاد نمود؛
- جلوگیری از ساخت و سازهای غیرمجاز در بستر و حریم رودخانه‌ها و استعلام از شرکت آب منطقه ای استان قبل از صدور هرگونه مجوز ساخت و ساز در این مناطق
- دقت و سخت‌گیری در بخش نظارت طرحهای آبی
- تأمین اعتبار لازم برای اجرای پروژه های ساماندهی رودخانه های منطقه
- آزاد سازی حریم رودخانه‌ها و ایجاد تسهیلات مورد نیاز برای خروج خانوارهای ساکن در این مناطق
- جلوگیری از برداشت بی رویه مصالح سنگی از بستر رودخانه ها و اعمال نظارت بیشتر در این زمینه
- تخصیص اعتبارات لازم جهت اجرای طرحهای آبخیزداری در حوضه های بالادست
- بهبود مدیریت بهره برداری از جنگلها و نظارت بیشتر در این زمینه
- مدیریت چرای دام در چراگاه ها و نظارت صحیح بر ساخت و ساز در مراتع شهرستان
- توجه به نقش مهم آب‌بندان‌ها در مدیریت سیلاب و برنامه ریزی برای ساخت و احیاءآنها
- نگرش سیستمی و یکپارچه به پدیده سیلاب و مشارکت تمامی نهادها در این زمینه
- تشکیل جلسات مدیریت بحران قبل از وقوع سیل و ارزیابی نقاط ضعف و قوت در بخش نیروی انسانی و تجهیزات
