بازباران خبر/سوت‌زن فردی است که در رابطه با فساد یا سایر تخلفات انجام‌شده در سازمان خود به گزارش‌دهی می‌پردازد و اطلاعات را در اختیار افراد یا نهادهایی از جمله خود سازمان، مقامات مربوطه یا عموم مردم می‌گذارد که تصور می‌شود قادر به برخورد با آن هستند.
به گزارش سرویس ترجمه ایمنا، سوت‌زنی یکی از مؤثرترین راه‌ها برای کشف یا پیشگیری از فساد و سایر تخلفات موجود در یک سازمان است. سوت‌زنان با آشکار کردن تخلفات و کلاهبرداری‌ها به صرفه‌جویی در میلیون‌ها دلار بودجه عمومی و حتی جلوگیری از وقوع بلایای سلامتی و زیست‌محیطی کمک می‌کنند. نقش گزارش‌دهندگان در حفاظت از منافع عمومی بارها به‌واسطه سوت‌زنی در زمینه اجتناب از پرداخت مالیات در مقیاس صنعتی یا پول‌شویی به اثبات رسیده است. با این وجود چنانچه افراد بیشتری برای گزارش مشکلات در اختیار سازمان‌ها، مقامات یا رسانه‌ها قرار می‌گرفتند، پیشگیری از بسیاری از موارد تخلف با درصد بالاتری امکان‌پذیر بود.سوت‌زنان در اغلب موارد بهای سنگینی برای گزارش‌دهی خود می‌پردازند. این افراد شغل، معیشت و گاهی امنیت شخصی خود و خانواده خود را به خطر می‌اندازند تا اقدامات نادرستی را افشا کنند که منافع عمومی را تهدید می‌کند و گاهی ممکن است اخراج شوند، مورد شکایت قرار گیرند، در لیست سیاه قرار گیرند، مورد تهدید واقع شوند، به زندان بیافتند و در موارد شدیدتر مورد ضرب و شتم قرار گیرند و حتی کشته شوند. از سوی دیگر در بعضی از جوامع سوت‌زنی به‌هیچ‌وجه دربردارنده مفهومی مثبت نیست و به‌جای این‌که به‌عنوان مفهومی از منفعتی برای عموم تلقی شود دارای مضمونی از خیانت است. با این وجود آنچه محرز است این‌که جوامع، مؤسسات و شهروندان در صورت نداشتن افشاگری که در برابر فساد سوت‌زنی کند، محکوم به شکست و بازنده بودن هستند.
فساد می‌تواند مانع رشد اقتصادی یک کشور شود و اصول دموکراتیک، ثبات و اعتماد را تضعیف کند. سوت‌زنی یکی از مکانیسم‌هایی است که برای جلوگیری از فساد مورد استفاده قرار می‌گیرد و نقش مؤثری در تشویق پاسخگویی، شفافیت و استانداردهای بالای حکومت‌داری در بخش خصوصی و نهادهای دولتی ایفا می‌کند. افشاگران به مبارزه با رفتار مجرمانه کمک می‌کنند و بنابراین باید توسط دولت حمایت شوند.برای گسترش سوت‌زنی چه باید کرد؟سه دلیل اصلی برای اجتناب از سوت‌زنی فساد وجود دارد که عبارتند از ترس از عواقب قانونی، مالی و اعتباری سوت‌زنی برای شخص، اعتقاد بر این‌که حتی در صورت سوت‌زنی نیز تغییری حاصل نخواهد شد و فقدان اطمینان از این‌که یک سوت‌زن باید چگونه، کجا و نزد چه کسی به سوت‌زنی بپردازد.محافظت از سوت‌زنان در برابر رفتارهای ناعادلانه از جمله انتقام، تبعیض یا آسیب می‌تواند این جرأت را در افراد بیشتری ایجاد کند که تخلفات سازمان خود را گزارش کنند و به‌این‌ترتیب احتمال کشف و مجازات تخلف را افزایش می‌دهد. شرکت‌ها، ارگان‌های عمومی و سازمان‌های غیر انتفاعی باید مکانیسم‌هایی برای گزارش‌دهی داخلی داشته باشند.
شفافیت بین‌الملل (یک جنبش جهانی برای پایان دادن به بی‌عدالتی فساد) مایل است که افراد بیشتری به سوت‌زنی علیه فساد و سایر اعمال خلاف بپردازند و در نهایت منجر به کاسته شدن از رفتار نادرست شوند. ایجاد یک محیط حفاظتی برای افشاگران بسیار مهم است تا به آن‌ها اجازه دهد موارد تخلف را گزارش کنند بدون این‌که مجبور باشند بر سر دوراهی انجام کار درست و به خطر انداختن شغل و معیشت خود یا انتخاب کردن سکوت به بهای منافع عمومی قرار گیرند. شفافیت بین‌الملل، به‌این‌ترتیب، در راستای تحقق این امر از تصویب قوانین قوی و جامع حمایت از افشاگران و اجرای مؤثر قانون حمایت از افشاگران توسط مقامات مسئول پشتیبانی می‌کند، با مؤسسات دولتی و شرکت‌های خصوصی همکاری می‌کند تا قانون حمایت از افشاگران به‌طور مؤثر در محل کار اجرا شود و از طریق مراکز وکالت و مشاوره حقوقی از افرادی که در نظر دارند یا قبلاً این موضوع را اعلام کرده‌اند حمایت می‌کند و به آن‌ها مشاوره می‌دهد.در ادامه با دو نمونه موفق و ناموفق حفاظت از افشاگران و بهره‌مندی از تأثیر اقدامات آن‌ها در دو قاره متفاوت جهان آشنا می‌شویم.حفاظت از افشاگران در اتحادیه اروپاتصویب دستورالعمل حفاظت از سوت‌زنان توسط اتحادیه اروپا در اکتبر ۲۰۱۹ یکی از نمونه‌های حمایت موفق از آن‌ها است. این موضوع با همکاری ائتلاف گسترده‌ای از سازمان‌های جامعه مدنی، اتحادیه‌های کارگری و انجمن‌های روزنامه‌نگاری در دستورکار اتحادیه اروپا قرار گرفت و از هر مرحله از آن در راستای اطمینان از تصویب یک قانون اتحادیه اروپا با بهترین عملکرد حمایت شد.پیشنهاد تصویب چنین قانونی در آوریل ۲۰۱۸ توسط کمیسیون اتحادیه اروپا مطرح شده بود و پس از پیاده‌سازی توصیه‌هایی برای تقویت و اصلاح آن مورد تأیید قرار گرفت. موضعی که پارلمان اتحادیه اروپا در نوامبر ۲۰۱۸ به تصویب رساند، دربردارنده بسیاری از توصیه‌های خط‌مشی اصلی سوت‌زنی بود و در طول مذاکرات با شورای اتحادیه اروپا مورد حمایت واقع شد. نتیجه تمام این رایزنی‌ها تصویب یک قانون راهگشا بود که برای نخستین بار به این زمینه اختصاص یافته است و به محافظت از افشاگران در سراسر اتحادیه اروپا کمک می‌کند.نقش مهمی که سازمان‌های جامعه مدنی در دستیابی به توافق بر سر یک متن قوی ایفا کردند، توسط اعضای پارلمان که این فرآیند را رهبری می‌کردند به رسمیت شناخته شد و در نهایت دستورالعمل حفاظت از افشاگران در دسامبر ۲۰۱۹ لازم‌الاجرا شد و مهلتی دو ساله در اختیار کشورهای عضو قرار گرفت تا آن را به قوانین ملی خود اضافه کنند.
حفاظت از سوت‌زنان در آفریقای جنوبی
سوت‌زنان کلید اصلی مبارزه با فساد در آفریقای جنوبی محسوب می‌شوند و نباید در معرض خطر باشند. در سال‌های اخیر رسوایی‌های متعددی در آفریقای جنوبی گزارش شده و میزان فساد در این کشور تحت بررسی کمیسیون قضائی بررسی اتهامات مربوط به دستگیری دولت در سه سال گذشته قرار گرفته است. در آفریقای جنوبی تعیین پرداخت مشوق برای افرادی که به سوت‌زنی درباره فرارهای مالیاتی می‌پردازند یکی از راه‌هایی محسوب می‌شود که می‌تواند نقش سوت‌زنان را بهبود ببخشد. مواردی هم‌چون استفاده از قوانین سوت‌زنی دادگاه‌های ویژه برای رسیدگی به پرونده‌ها هم‌چون درخواست‌هایی که برای تأمین امنیت فیزیکی افشاگران و خانواده‌های آن‌ها ارائه می‌شود نیز وجود دارد.آفریقای جنوبی قوانین و اسناد سیاست نظارتی مختلفی دارد که فساد و افشاگری را پوشش می‌دهد و همچنین شرایط حفاظت از افشاگران را فراهم می‌کند. مهم‌ترین آن‌ها قانون افشای حفاظت‌شده ۲۶ (Protected Disclosures Act 26) سال ۲۰۰۰ با هدف تشویق افشاگری در محل کار است. این قانون همچنین به‌دنبال ایجاد فرهنگی است که افشای اطلاعات مربوط به جنایتکاران و سایر رفتارهای غیرقانونی را تسهیل می‌کند و مطابق با آن، قانون اساسی، مقررات روابط کار و قوانین شرکت‌ها نیز بخشی از چارچوب قانونی سوت‌زنی هستند.کمیسیون رقابت آفریقای جنوبی نیز به‌نوبه خود «سوت‌زنی مجاز» کارتل‌هایی (اتحادیه صاحبان صنایع مشابه) را که از جمله در تثبیت قیمت‌ها و مناقصه‌های تبانی دخالت دارند مورد تشویق قرار می‌دهد. قانون پیشگیری و مبارزه با فعالیت‌های فاسد نیز در جست‌وجوی تقویت اقدامات لازم به‌منظور پیشگیری از و مبارزه با فساد است که این وظیفه بر عهده افراد خاصی قرار دارد که دارای مناصب قدرت برای گزارش کردن برخی معاملات فاسد هستند.
سازمان‌های حسابرسی کل و محافظت عمومی به عنوان نهادهایی است که سوت‌زنان می‌توانند اطلاعات را در اختیار آن‌ها قرار دهند. هر دوی این سازمان‌ها در دستیابی به اهداف قانون مهم به شمار می‌روند و مجهز به متخصصانی برای مقابله با فساد و سایر فعالیت‌های غیرقانونی هستند. با این وجود انجام بهتر وظایف آن‌ها مستلزم دریافت بودجه بیشتری است. در حالت کلی، چارچوب نظارتی آفریقای جنوبی یکی از بهترین‌ها در سطح جهان است اما شکاف‌هایی در سیستم آن وجود دارد و در این زمینه ناقص عمل می‌کند تا جایی که به‌تازگی درباره کشته شدن زنی خبر داده است که به سوت‌زنی پرداخته و وجود فساد در تهیه تجهیزات فردی کووید -۱۹ را افشا کرده بود.
در حال حاضر آفریقای جنوبی شاهد تعداد زیادی از سوت‌زنان بوده است که زنگ خطر بی‌نظمی و فساد را به صدا درآورده‌اند با این وجود این افراد به هیچ وجه از حمایتی که شایسته آن هستند برخوردار نشده و حتی در بعضی موارد به‌رغم بر حق بودن و ارائه مدارک به دادگاه مورد اتهام نیز قرار گرفته‌اند. نمونه‌هایی از تعلیق و تحت بازجویی انضباطی قرار گرفتن کارمندان دولتی پس از سوت‌زنی فساد مقامات سابق یا فعلی دولت آفریقا نیز وجود دارد که شرایط زندگی را برای این افراد و خانواده آن‌ها بسیار دشوار کرده است و در بدترین حالت نمونه‌هایی از کشته شدن افشاگران پس از اقدام به سوت‌زنی که همه در کنار هم باعث شده است محیط افشاگر آفریقای جنوبی در تشویق مردم نسبت به اقدام ناکام بماند.تقویت سیستم حفاظت از افشاگران در آفریقای جنوبی مستلزم تأسیس یک نهاد مستقل سوت‌زنی است که تضمین می‌کند جریان اطلاعات محرمانه بماند، هویت افشاگران حفظ و راهنمایی عملی پیش روی آن‌ها قرار داده شود. این اقدامات سیستم فعلی را بهبود می‌بخشد و نقش مهمی در تفکیک قهرمانان و قهرمان‌نماها ایفا می‌کند. از سوی دیگر لازم است سوت‌زنی در اولویت راهبردی ملی قرار گیرد که این امر کشور را قادر می‌کند محیطی امن برای سوت‌زنی، شفافیت و پاسخگویی ایجاد کند.آفریقای جنوبی همچنین باید دادگاه‌ها و واحدهای تخصصی ویژه‌ای برای مقابله با فساد و حمایت از سوت‌زنان در نظر بگیرد که نشان‌دهنده برخورد قاطعانه دولت با فعالیت‌های مجرمانه و غیرقانونی باشد که دارای هزینه‌های اجتماعی و اقتصادی بالا هستند. این اقدام با ارسال پیامی روشن که به‌طور کامل توسط مجرمان احساس می‌شود نشان می‌دهد کشور در زمینه حمایت از سیستم‌های ارزشی که از سوت‌زنان محافظت می‌کند دارای تعهداتی قوی است.کارفرمایان نیز ملزم به ارائه سیاست‌های برخورد قاطعانه و به دور از هرگونه مدارا با فساد و سایر فعالیت‌های نامنظم و ایجاد فضایی امن برای سوت‌زنان هستند. تخصیص پاداش به افشاگران نیز عنصر مؤثری در این راستا به‌حساب می‌آید.
ترجمه از: مریم زمانی، مترجم ایمنا
