باز باران خبر/ هرچه سِنّ انسان ها رو به افزایش می گذارد ، به ویژه زمانی که از میانسالی عبور کرده و به ایام پیری نزدیک می شوند ، نگرانی آن ها نسبت به مشکلاتی که ممکن است خواسته یا ناخواسته و به طور تحمیلی هر لحظه در مسیر زندگی آنان قرار گیرد از قبیل بیماری هایی مانند سرطان، پوکی استخوان، دیابت، هپاتیت، کاهش بینایی و حواس دیگر، سر بازکردن امراض زمینه ای و ارثی و… بیشتر می گردد و شخص احساس می کند که بیش از پیش به حمایت و امداد دیگران نیاز دارد. در حالی که در زمان جوانی هرگز تصور نمی کردند به چنین مسائلی گرفتار شوند.
انتقال نگرانی ها: در کنار این موارد، مسایلی مانند بروز حوادثی مثل جنگ ها و پیامدهای منفی آن نظیر مهاجرت های گسترده اجباری، ویرانی زیرساخت ها، افزایش افراد جانباز، یتیم شدن کودکان و…، بیکاری پدر خانواده، پیدا نشدن فرصت کار برای فرزندان جوان، فوت یا معلول شدن سرپرست خانوار به سبب حادثه در محل کار…، تصادفات رانندگی، سیل، زلزله، خشکسالی، بیماری های صعب العلاج والدین یا فرزندان، طلاق و پیامدهای آن، بدهکاری به بانک ها، نداشتن منزل مسکونی، افزایش بیماری های طبیعی کهنسالان، سختی یافتن خانه های استیجاری، اعتیاد به مواد مخدر، بزهکاری و ارتکاب جرم توسط هر یک از افراد خانواده، گرانی کالاهای مصرفی و روزانه مردم ، کاهش ارزش پول ملی و…، امنیت و آرامش فکری خانواده را از آنان سلب می نماید و این عدم آسایش در هر نوع آن، موجب انتقال نگرانی های مختلف به سایر افراد اجتماع می شود که می تواند مشکلاتی مانند احساس ناامنی عمومی، دامن زدن به اعتراضات اجتماعی، تحریک به نافرمانی مدنی و حتی زمینه سازی شورش های بزرگ را کلید بزند.
رکود اقتصادی: رکود شدید اقتصادی، از دست رفتن قدرت خرید مردم و پایین آمدن سطح درآمد عمومی، نقش تأمین اجتماعی؛ به عنوان یک تشکیلات فراگیر و منسجم در جهت دستگیری از مردمی که در معرض ورشکستگی، بیکاری یا بیماری های مهم قرار می گیرند را به شکلی پررنگ و مؤثر، به نمایش می گذارد.
سازمان فراگیر: تأمین اجتماعی، به عنوان یک سازمان فراگیر و اثرگذار، در قالب بخشی از سیاست مردم داری دولت هایی است که شعار دمکراسی و عدالت خواهی را در مسیر اداره صحیح کشورهایشان برگزیده اند تا با این روش بتوانند موجبات ایجاد امنیت شغلی و افزایش امید به زندگی در میان مردم خویش را فراهم سازند.ایجاد سیستم تأمین اجتماعی در کلیه کشورها و به ویژه کشور ما، یک نیاز حتمی و همچنین یک حق عمومی است که هرچه از زمان تأسیس آن سپری می شود، بر اهمیت آن افزوده می گردد. زیرا قرار است که دولت ها، بارهای سنگین مشکلات را از عهده مردم خود بردارند و از آنان در برابر تکانه های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی دفاع کنند و اگر غیر از این باشد، پس به چه دردی می خورند؟!
فشار روحی و روانی: از سوی دیگر اگر مردم نتوانند تحت نظر یک حکومت، سطح زندگی خود را بالا برده و رفاه نسبی را محقق نمایند، از نظر روحی و روانی تحت فشار قرار می گیرند و از همین جا، تبلیغات منفی و گسترده دشمنان بر علیه نظام حکومتی، سیر صعودی می یابد که اگر نسبت به آن هم بی توجهی شده یا دست کم گرفته شود، آینده سیاسی حاکمیت را در مخاطره حتمی قرار خواهد داد و یا افزایش روند مهاجرت به خارج ـ به ویژه نخبگان علمی ـ می انجامد.
سفارش های حضرت علی(ع): امیر مؤمنان و مولای متقیان حضرت علی بن ابیطالب(ع) در نامه هایش به استانداران خویش، سفارش های زیادی در باره رسیدگی به نیازمندان کرده و در این زمینه، هیچ فرقی میان مسلمان، مسیحی، یهودی و… نگذاشته است. از دیدگاه آن بزرگوار، هر فردی که به عنوان شهروند حکومت اسلامی محسوب شود، این تأکیدات شامل حال وی می گردد.
تشکیلات زیربنایی: سازمان تأمین اجتماعی، به عنوان تشکیلاتی زیربنایی و آینده نگر، اگر درست و به موقع، وظایفش را انجام دهد و از هرگونه بی دقتی، سهل انگاری و بی مسئولیتی برکنار باشد، موجب استحکام اتحاد اجتماعی مردم در هر جامعه ای می گردد که کشور ما نیز از این قاعده، مستثنی نیست.
فقرزدایی: در مقوله تأمین اجتماعی، فقرزدایی و توانمندسازی اقشار آسیب پذیر، یکی از مباحث مهم اقتصادی است که دین مقدس اسلام روی آن عنایت زیادی داشته و این جریان را در زمره وظایف ثروتمندان قرار داده است که به جای فخرفروشی، چشم و همچشمی، زیاده روی در هزینه ها، مسافرت های بیهوده و…، به نیازمندان برسند تا هم آن را به سطح یک زندگی متوسط رسانده و هم جلوی احساس خشم و شعله ور شدن آتش کینه آنان را نسبت به افراد دارای امکانات فراوان بگیرد و از این راه، یک نوع موازنه اجتماعی و محبت عمومی ایجاد شود.
فعالیت های خودجوش: تاریخ به ما می گوید که قبل از ظهور دین مقدس اسلام نیز ساکنان شبه جزیره عربستان به طور خودجوش، در بخش های مختلف اجتماعی، جهت هواداری از افراد نیازمند، کارهایی انجام می دادند مانند: حمایت از ضعفاء، افراد مریض و ازکارافتاده و مظلوم، ایجاد امنیت برای بازرگانان جهت سلامت عبور و مرور کاروان ها و انتقال کالاها از یک منطقه به نقطه دیگر، تأمین امنیت جانی و مالی افرادی که هیچ وابستگی به قبایل مشهور و قدرتمند نداشتند که به «پیمان جوانمردان» مشهور شد و پیامبر اسلام(ص) یکی از آنان بود.
افتخار پیامبر(ص): بر اساس این پیمان، جوانمردان شهر مکه، هنگامی که با شکایت افراد مورد ستم قرار گرفته، مواجه می شدند به یاری آنان شتافته و حق آن ها را از اشخاص ظالم یا ثروتمندان رباخوار، می گرفتند. حضرت محمد مصطفی(ص) حتی پس از مبعوث شدن به پیامبری نیز نسبت به حضور در این پیمان، افتخار می کرد.
زکات و خمس: اسلام پس از گسترش در شبه جزیره عربستان و تشکیل حکومت، کارهایی از این قبیل را که برای راحتی و آسایش عمومی بود، پذیرفت و علاوه بر آن، پرداخت زکات را به عنوان راهی برای بهبود وضعیت تأمین اجتماعی در نظر گرفت. زیرا زکات، مالیاتی است که بر محصولات کشاورزی مانند جو، گندم، خرما، کشمش و حیواناتی مانند گاو، گوسفند و شتر وضع می شود تا در جهت برآوردن نیازهای افراد آسیب دیده، مورد بهره برداری قرار گرفته و از این طریق جلوی گسترش فقر در جامعه، گرفته شود. اما به سبب این که بسیاری از مردم با کشاورزی یا دامداری سروکار ندارند بلکه دارای مشاغل اداری، مالی، خدماتی و صنعتی می باشند، قانون دریافت «خُمس» معین گردید تا برای زندگی نیازمندان، بیماران، درراه ماندگان، افراد بی سرپرست و… صرف شود.
اِنفاق: قانون دیگری که اسلام وضع کرد «اِنفاق» است که قرآن مجید آن را در مسیر دست یابی به تقوا و خود مراقبتی تعریف نمود. در این قانون، خداوند به کسانی که دستشان از نظر مالی باز است، فرمان می دهد که بخشی از اموال و دارایی های خویش را داوطلبانه در جهت توانمندسازی همنوعان خویش به کار گیرند و این قانون با دو مقررات زکات و خمس، تفاوت اساسی دارد. آنگاه تذکر می دهد که از نعمت هایی که من به شما داده ام، برای دیگران هزینه کنید و انجام چنین وظیفه ای را مصداق پرهیزگاری معرفی می نماید.
نقش دولت ها: اما با پیشرفت زندگی افراد و روی آمدن حکومت های متمرکز در دنیا، افزایش جمعیت، تنوع نیازها و همچنین بروز مشکلات جدید، نقش دولت ها در جهت تأمین اجتماعی، روز به روز پررنگ تر گردید. زیرا کاری که دولت به دلیل وسعت امکاناتش می تواند انجام دهد، به تنهایی از عهده ثروتمندان و گروه های کوچک و محدود خیّران محلی یا منطقه ای برنمی آید و اگر آن ها بتوانند کاری هم صورت دهند، در اندازه یک یا چند شهر است ولی قابل اجرا در سطحی به گستردگی جغرافیایی یک کشور بزرگ و پرجمعیت نخواهد بود.
مقبولیت عمومی: هرچه سازمان تأمین اجتماعی بکوشد در جهت توانمند سازی اقشار آسیب پذیر بهتر و بیشتر کار کند تا آنان بتوانند روی پای خود ایستاده و به استقلال و در مراحل بالاتر، به رهایی مالی و اعتماد به نفس مناسب برسند، به مرور زمان از هزینه های دولت کاسته شده و از لحاظ روانی، مقبولیت عمومی آن در جامعه افزایش می یابد و تحقق این نکته به پایداری و ایستادگی بهتر ملت در بحران های اجتماعی منجر می شود.
سیدعبدالباقی اسحاقی
