زیبایی شهرها، نظم، سرسبزی، پاکیزگی، چشم نوازی مبلمان شهری و تأمین رفاه حال مردم در هنگام عبور و مرور روزانه و مراجعه مکرر به بازارها، مغازه های گوناگون و اصناف مختلف در خیابان ها و محلات یکی از وظایف شهرداری ها به شمار می رود. اما آنچه سیمای شهری را زشت می کند، رفتار ناپسندی به نام «راه بندان» یا همان اصطلاح قدیمی «سد معبر» است. کلمه راه و معبر در لغت به معنای محل عبور و مرور و در اصطلاح به محلی گفته می شود که برای آمد و رفت شهروندان مورد بهره برداری و استفاده قرار می گیرد. در نتیجه راه بندان به کاری گفته می شود که موجب بسته یا تنگ شدن معابر عمومی می‌گردد به طوری که حرکت افراد و وسایل نقلیه در آن ها به طور دائم یا موقت غیرممکن یا سخت شود.
طبق ماده ۱۰۱ قانون شهرداری ایران، معابر عمومی[مساوی خیابان ها و کوچه ها] که در اثر تفکیک اراضی احداث می‌شود، متعلق به شهرداری است. شهرداری هم در قبال آن به هیچ عنوان مبلغی به صاحب ملک پرداخت نخواهد کرد.
تبصره ۶ ماده ۹۶ قانون شهرداری ایران تأکید دارد که اراضی کوچه‌های عمومی، میدان‌ها، پیاده روها، خیابان‌ها و به طور کلی معابر و مسیر رودخانه‌ها، نهرها، مجاری فاضلاب شهرها، باغ ها، قبرستان‌ها و درخت‌های معابر عام واقع در محدوده هر شهر که مورد استفاده همگان است، ملک عمومی محسوب گردیده و در مالکیت شهرداری است؛ به همین دلیل شهرداری موظف است از معابری که متعلق به همه شهروندان می باشد به عنوان یک ملک عمومی حفاظت کند و همواره آن را برای استفاده مردم، آماده نگاه داشته و از تجاوز اشخاص نسبت به آن ها جلوگیری نماید. استفاده از مکان ها، میدان ها، بوستان ها و باغ های عمومی حق طبیعی هر شهروندی است که مالیات و عوارض شهرداری را می پردازد و هیچکس نمی‌تواند مانع این بهره مندی قانونی گردد.
بر اساس اصل ۴۰ قانون اساسی ایران هیچکس نمی‌تواند اعمال و کارهای خویش را وسیله ای برای وارد آوردن زیان به دیگران یا تجاوز به منافع عمومی قرار دهد. برابر تبصره ۱ بند ۲ ماده ۵۵ و تبصره ۶ ماده ۹۶ قانون شهرداری ها، کلیه معابر، خیابان ها، پارک ها و باغ های بزرگ و کوچک، ملک عمومی بوده و در مالکیت شهرداری ها می باشد و استفاده از آن ها برای کسب و کار، سکونت یا هر نوع فعالیت دیگری ممنوع بوده و شهرداری مکلف است که از این عمل جلوگیری و در رفع موانع موجود و آزاد نمودن معابر و اماکن مذکور به وسیله مأمورین خود راساً اقدام کند.
راه بندان در عصر ما دارای شکل های مختلفی است که می‌توان به مواردی مانند: پهن کردن بساط توسط دستفروشان، نصب دکه‌های غیرمجاز، تخلیه نخاله های ساختمانی، ریختن مصالح ساخت و ساز [مساوی آهن آلات، میله گرد، گچ، آجر و سیمان و شن ] در معابر عمومی، پارک اتومبیل در مکان‌های ممنوع، جهت فروش کالا و… نام برد.
شکل دیگری از راه بندان نیز در برخی از خیابان ها و کوچه‌ها دیده می‌شود که عبارت است از اشغال پیاده روها و میادین توسط افرادی که از آنجا به عنوان محل سکونت استفاده می‌کنند یا مغازه‌دارانی که وسایل خود را در مقابل مغازه‌شان گذاشته و به تعبیر دیگر بخشی از پیاده رو را به مغازه خویش اضافه می نمایند که برای نمونه می توان به راسته ها و اصناف مختلف بازار رشت و اشغال پیاده روی خیابان شهید مطهری اشاره کرد. ارتکاب این گونه تخلفات می‌تواند سبب راهبندان عمومی، تصرف پیاده روها و استفاده غیرمجاز از آن ها، میادین، پارک‌ها، بازارها و باغ های عمومی را فراهم آورد. با توجه به مطالب بالا و نگاهی به بازار، خیابان ها و محلات شهر رشت و دیگر شهرهای استان گیلان، یادآور و بیان کننده عدم احساس مسئولیت شهرداری ها در انجام وظایف معمول خود است که باعث شده راه بندان در اماکن و نقاط مختلف شهر رشت به صورت یک کار عادی روزانه درآید!.
در این میان شهروندان متخلف اعم از مغازه داران و دستفروشان نه تنها از کارشان خجالت نمی کشند بلکه به سبب عدم حضور عوامل شهرداری در محل های صورت گرفتن تخلفات و برخورد قانونی با متخلفان، آن ها با جسارت بیشتر و قیافه های حق به جانب پهنای مسیر تردد مردم را کاملا تنگ کرده اند که در صورت وقوع آتش سوزی یا بیماری ناگهانی یکی از اهل بازارو … ورود ماشین های آتش نشانی یا آمبولانس به داخل بازار با مشکلات زیادی مواجه خواهد شد.اینک جای طرح یک پرسش مهم است و آن اینکه اگر قرار باشد بی قانونی در شهر ما و… به یک عمل پذیرفته شده و روتین تبدیل گردد، پس دیگر چه نیازی به وجود سازمان شهرداری با این تشکیلات عریض و طویل و این همه هزینه است؟!
سید عبدالباقی اسحاقی
